Έρευνες

Συρία: Πώς ο Ερντογάν μοιράζει την ανοικοδόμηση στους “δικούς” του επιχειρηματίες

Είναι η πρώτη φορά που ο Τούρκος πρόεδρος έρχεται σε τόσο σφοδρή ρήξη με την μεγαλύτερη Ενωση Επιχειρηματιών και Βιομηχάνων, ενώ πάντως βρίσκονται σε εξέλιξη οι ζυμώσεις για την ανοικοδόμηση της Συρίας, όπου πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει άλλη επιχειρηματική ένωση που στηρίζει ο Ερντογάν.

Του Χάρη Καρανίκα

Στις 20 Φεβρουαρίου ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κλιμάκωσε τη μάχη του με την κορυφαία επιχειρηματική ένωση της χώρας του, τον Σύνδεσμο Βιομηχάνων και Επιχειρηματιών της Τουρκίας (TUSIAD), ρίχνοντας λάδι στη φωτιά της ευρείας πολιτικής καταστολής που εφαρμόζει. Δικαστήριο της Κωνσταντινούπολης απαγόρευσε την έξοδο δύο στελεχών του TUSIAD από τη χώρα έπειτα από δηλώσεις τους που ο Ερντογάν χαρακτήρισε ως υπονόμευση της κυβέρνησης.

Στη γενική συνέλευση του συνδέσμου επιχειρηματιών στα μέσα Φεβρουαρίου, ο πρόεδρος του TUSIAD Ορχάν Τουράν και ο πρόεδρος της τράπεζας QNB Finansbank Ομέρ Αράς, είχαν επικρίνει την κυβερνητική καταστολή και τις συλλήψεις διαφωνούντων στελεχών της αντιπολίτευσης και δημοσιογράφων, λέγοντας ότι κλονίζουν την εμπιστοσύνη και πληγώνουν τη δημοκρατία.

Πέρα από τα θέματα της Τουρκίας, οι δηλώσεις των τελευταίων ημερών του προέδρου του TUSIAD Oρχάν Τουράν είχαν στραφεί  και κατά του Ντόναλντ Τραμπ. Σε πρόσφατη εκδήλωση του Συνδέσμου Επιχειρηματιών και Βιομηχάνων της Προύσας σημείωσε ότι οι πολιτικές του νεοεκλεγέντα Αμερικανού προέδρου αποτελούν κίνδυνο για την παγκόσμια οικονομία και ανέφερε ότι με τις σωστές στρατηγικές, η Τουρκία θα μπορούσε να βγει κερδισμένη από τους επικείμενους εμπορικούς πολέμους.

Ο TUSIAD είναι η μεγαλύτερη επιχειρηματική ένωση στην Τουρκία με τα μέλη του να αντιπροσωπεύουν περίπου 4500 επιχειρήσεις που ελέγχουν το μεγαλύτερο κομμάτι της τουρκικής οικονομίας. Η οικονομική βαρύτητα των μελών του TUSIAD αντιστοιχεί στο 50% του ΑΕΠ της χώρας, στο 85% του εξωτερικού της εμπορίου, στο 50% του αριθμού ιδιωτικών υπαλλήλων και στο 80% των φορολογικών εσόδων από τον επιχειρηματικό τομέα.

Η εισαγγελία της Κωνσταντινούπολης, πριν αποφασίσει την απαγόρευση εξόδου των δύο στελεχών του TUSIAD από την χώρα, ανέφερε ότι ο Άρας και ο Τουρχάν ήταν υπό έρευνα για “απόπειρα επηρεασμού της δικαιοσύνης” και “δημόσια διάδοση παραπλανητικών πληροφοριών”.

Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων ημερών η τουρκική αστυνομία είχε συλλάβει 282 υπόπτους που κατηγορούνται για δεσμούς με το κουρδικό εργατικό κόμμα PKK, ανάμεσά στους οποίους περιλαμβάνονται δημοσιογράφοι, πολιτικοί και ακαδημαϊκοί.

Οι συλλήψεις πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια επιχειρήσεων που συντονίζονταν από την τουρκική κυβέρνηση για την απομάκρυνση εκλεγμένων φιλοκούρδων δημάρχων από τις θέσεις τους. Και αυτά συνέβαιναν ενώ ήδη θεωρούνταν γνωστό ότι επίκειται η παρέμβαση του φυλακισμένου Κούρδου ηγέτη Αμπτουλάχ Οτζαλάν για την κατάθεση των όπλων των Κούρδων μαχητών.

Πέρα από τις συλλήψεις που σχετίζονται με το κουρδικό, στις αρχές Φεβρουαρίου, τούρκοι εισαγγελείς εξέδωσαν ένα ακόμα κατηγορητήριο κατά Εκρέμ Ιμάμογλου, του δημάρχου Κωνσταντινούπολης και αμφισβητία του Ερντογάν, για δηλώσεις του που επέκριναν την εισαγγελία της πόλης. Αυτή τη φορά, οι εισαγγελείς ζήτησαν να καταδικαστεί για απειλή και εξύβριση δημόσιου λειτουργού, καθώς και για τη στόχευση ατόμων που εμπλέκονται στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας, ενώ φανερή είναι η επιδίωξη για τον αποκλεισμό του από την πολιτική.

Λίγες ημέρες πριν το κατηγορητήριο κατά του Ιμάμογλου, γνωστή μάνατζερ ηθοποιών συνελήφθη με την κατηγορία της απόπειρας ανατροπής της κυβέρνησης στο πλαίσιο έρευνας που σχετίζεται με τις διαδηλώσεις του 2013. Σύμφωνα με την κατάθεσή της στον εισαγγελέα, αρνήθηκε τις κατηγορίες και είπε ότι είχε βρεθεί στην περιοχή των διαδηλώσεων του 2013 μερικές φορές ατομικά ως παρατηρητής καθώς και ότι δεν συντόνιζε τους ηθοποιούς με τους οποίους συνεργάζεται ούτε τους ζήτησε να υποστηρίξουν τις διαμαρτυρίες.

Όλα αυτά λοιπόν τα περιστατικά, σύμφωνα με τα στελέχη του TUSIAD στα οποία απαγορεύθηκε η έξοδος από την Τουρκία και τελούν υπό εισαγγελική έρευνα, κλόνιζαν την εμπιστοσύνη των πολιτών και έβλαπταν τη δημοκρατία. Και ο Ερντογάν από την πλευρά του κατηγόρησε τον TUSIAD για ανάμιξη στα πολιτικά ζητήματα της χώρας και υπονόμευση της κυβέρνησης. Μιλώντας στο κοινοβούλιο, ο Τούρκος πρόεδρος αναφέρθηκε με υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς για τον σύνδεσμο. Είπε ότι είναι επί της ουσίας ένα απομεινάρι του παρελθόντος που είχε ευδοκιμήσει λόγω των οικονομικών προνομίων και της πολιτικής επιρροής του.

“Η νοοτροπία του TUSIAD είναι σύμβολο αδύναμων κυβερνήσεων του παρελθόντος της Τουρκίας (και είναι) γεμάτο από επιχειρηματίες που έχουν αναπτυχθεί κάτω από τη σκιά αθέμιτων κερδών και προνομίων σε βάρος του έθνους”, ανέφερε ο Ερντογάν. “Όσο είμαστε στην εξουσία, κανείς δεν θα επαναφέρει το παλαιό σύστημα όπου μια χούφτα ελίτ επωφελούνταν από κρατικούς πόρους”, συμπλήρωσε.

Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που ο Ερντογάν επικρίνει τον TUSIAD. Όμως, ποτέ άλλοτε στο παρελθόν δεν είχε υπάρξει τόσο σφοδρή σύγκρουση - ούτε ο Τούρκος πρόεδρος είχε αναφερθεί ξανά με τόσο απαξιωτικά λόγια για το ρόλο του συνδέσμου ούτε είχαν εμπλακεί οι δικαστικές αρχές σε έρευνες για στελέχη του λόγω των πολιτικού περιεχομένου δηλώσεών τους.

Στην αρχή της θητείας του Ερντογάν, τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2000, ο TUSIAD “συντονίστηκε” σε μεγάλο βαθμό με τον Τούρκο πρόεδρο και την παράταξή του, με κοινό στόχο την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στον επιχειρηματικό σύνδεσμο πιστώνεται επίσης ότι έθεσε τα θεμέλια για την τουρκική υποστήριξη για το Σχέδιο Ανάν. Ωστόσο, καθώς η διαδικασία ευρωπαϊκής ένταξης της Τουρκίας άρχισε να παρεκτρέπεται το 2006 και ο Ερντογάν απομακρύνθηκε από την ΕΕ, άρχισε να δημιουργείται κακό κλίμα μεταξύ του TUSIAD και της τουρκικής κυβέρνησης.

Και έτσι άρχισαν οι συγκρούσεις: Τον Δεκέμβριο του 2014, ο Ερντογάν κατηγόρησε την οργάνωση ότι παρέκαμψε το αξίωμά του. Τον Απρίλιο του 2015, ήταν επικριτικός για τα σχόλια που έγιναν για την τουρκική οικονομία. Τον Ιούνιο του 2016, ο επιχειρηματικός σύνδεσμος δημοσίευσε μια δήλωση επικρίνοντας έναν προτεινόμενο νόμο που θα ενίσχυε την εξουσία της κυβέρνησης να διορίζει διοικητικά συμβούλια για εταιρείες. Το επίμαχο άρθρο αφαιρέθηκε αργότερα από το νόμο.

Με λίγα λόγια, κόντρες μεταξύ του συνδέσμου και του τούρκου προέδρου υπήρχαν από παλιά. Γιατί τώρα επήλθε τόσο μεγάλη ρήξη;

Ο TUSIAD χαρακτηρίζεται ως η φιλοδυτική επιχειρηματική οργάνωση της Τουρκίας. Ο Σύνδεσμος Βιομηχάνων και Επιχειρηματιών της Τουρκίας, που ιδρύθηκε το 1971, εκπροσωπεί ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα με κοσμική κοσμοθεωρία και προτρέπει την κυβέρνηση να υιοθετήσει έναν πιο παραδοσιακό δυτικό προσανατολισμό — συμπεριλαμβανομένης της ένταξης στην ΕΕ. Υπάρχει όμως και άλλη μία οργάνωση, απέναντι από τον TUSIAD. Η Ένωση Ανεξάρτητων Βιομηχάνων και Επιχειρηματιών (MUSIAD), που φιλοξενεί τους συντηρητικούς μουσουλμάνους επιχειρηματίες και ταυτίζεται πλήρως με την ατζέντα του Ερντογάν.

Ο MUSIAD ιδρύθηκε το 1990 ως “ιδεολογικός αντίπαλος” του TUSIAD. Δεν είναι τυχαίο ότι μόνο το αρχικό γράμμα διαφοροποιείται: το M, στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι το αρχικό της λέξης “Mustakil”. που σημαίνει “ανεξάρτητος”, δηλώνοντας έτσι την “απόσταση” που υπάρχει μεταξύ της ισλαμικής και της κοσμικής αστικής τάξης στην Τουρκία και τονίζοντας ότι o MUSIAD συγκροτήθηκε ανεξάρτητα από το κράτος στηριζόμενος στις δικές του “δυνάμεις”. Σε σύγκριση με τον TUSIAD, έχει περισσότερα μέλη, πάνω από 11.000, όμως οι επιχειρήσεις που εκπροσωπεί είναι κατά κύριο λόγο μεσαίου μεγέθους. Η οικονομική βαρύτητα των μελών του αντιστοιχεί στο 15-20% του ΑΕΠ της Τουρκίας (σαφώς μικρότερη από το αποτύπωμα του 50% του TUSIAD), στο 15% του εξαγωγικού εμπορίου και στο 15% του αριθμού των ιδιωτικών υπαλλήλων στην χώρα. Αν και αρχικά οι κύριοι τομείς των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων που υπάγονται στον MUSIAD ήταν η υφαντουργία, η επιπλοποιία, τα τρόφιμα, το λιανικό εμπόριο, ο τουρισμός και τα οικοδομικά υλικά, μετά το 2000, ενώ είχε αναλάβει ο Ερντογάν τη διακυβέρνηση της χώρας, αναπτύχθηκε έντονη παρουσία μελών του στους τομείς των ΜΜΕ, της ενέργειας και των κατασκευών.

President Erdogan speaks at the MUSIAD EXPO 2024 and International Business Forum… https://t.co/UTVYSbuARR

— AK Party (@akpartyenglish) November 29, 2024

Ο Τούρκος πρόεδρος και μέλη της οικογενείας του στηρίζουν τον MUSIAD συμμετέχοντας τακτικά σε εκδηλώσεις του και δείχνοντας σαφώς την προτίμησή τους στους επιχειρηματίες και βιομηχάνους που βρίσκονται κάτω από την ομπρέλα του. Για παράδειγμα, τον Νοέμβριο του 2024 ο ίδιος ο Ερντογάν παραβρέθηκε στην έκθεση MUSIAD EXPO στην Κωνσταντινούπολη και εκφώνησε ομιλία του για την μετανάστευση.

Έναν μήνα πριν, η Εμινέ Ερντογάν, η πρώτη κυρία της Τουρκίας, επίσης συμμετείχε σε πρωτοβουλία που διοργάνωσε ο MUSIAD για την επιχειρηματικότητα των γυναικών.

Τον Νοέμβριο του 2023 ήταν η σειρά του γαμπρού του Ερντογάν, ιδιοκτήτη της εταιρείας Baykar που παράγει drones, να βγάλει λόγο σε έκθεση του MUSIAD. “Προφανώς υπάρχει ένα συγκεκριμένο συναίσθημα στον κόσμο αυτή τη στιγμή, που μας περιβάλλει και, μερικές φορές, μας κάνει απελπισμένους.Όμως, υπάρχει και μια πραγματικότητα που μας αφυπνίζει και μας δείχνει την υποκρισία και κυρίως πόσο ρατσιστικός, γεμάτος ψέματα και υποκριτικός είναι ο δυτικός κόσμος”, είχε αναφέρει ο Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ, σύζυγος της μικρότερης κόρης του Ερντογάν.

MUSIAD Vizyoner'23 Biz'in Gucu Zirvesi’nden.

Konusmam?n tamam? ??
?? https://t.co/csucYiYoBT pic.twitter.com/Yx6slIhL6a

— Selcuk Bayraktar (@Selcuk) November 5, 2023

Από την πρώτη στιγμή της εισβολής της Τουρκίας στο έδαφος της Συρίας το 2018 ο MUSIAD άνοιξε νέο παράρτημα στην περιοχή της Αζάζ, που εκείνη την περίοδο ελεγχόταν από τις δυνάμεις του σημερινού ηγέτη της Συρίας που ανέτρεψε το καθεστώς Άσαντ, του τζιχαντιστή Μοχάμεντ Αλ-Γκολάνι. “Η ένωση στοχεύει να συμβάλει στην ομαλοποίηση και την ανάπτυξη της περιοχής”, είχε δηλώσει τότε εκπρόσωπος του MUSIAD, εξηγώντας ότι η λειτουργία του παραρτήματος θα ενίσχυε τις εμπορικές σχέσεις με την Τουρκία.

Έξι χρόνια μετά και αφού ο Αλ-Γκολάνι κατέλαβε την εξουσία στην Συρία ο MUSIAD φαίνεται να παίζει ενεργό ρόλο στην ανοικοδόμηση της Συρίας. Τον Δεκέμβριο του 2024 αντιπροσωπεία της ένωσης επισκέφθηκε τις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας με σκοπό τη διερεύνηση ευκαιριών για οικονομική συνεργασία και για να συμβάλει στις προσπάθειες ανοικοδόμησής της. Συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν στη Δαμασκό, το Χαλέπι και την Ιντλίμπ και το αντικείμενο των συζητήσεων με τοπικούς παράγοντες του νέου καθεστώτος ήταν οι στρατηγικές συνεργασίες στη βιομηχανία, το εμπόριο και την ανθρωπιστική βοήθεια. Συζητήσεις πραγματοποιήθηκαν και με τον διορισμένο από τον Αλ-Γκολάνι υπουργό Οικονομίας και Εμπορίου.

Έως και τον Ιανουάριο του 2025 σαφείς ενδείξεις ότι και ο TUSIAD θα διεκδικούσε κομμάτι από τα τουρκικά σχέδια για τη Συρίας - τουλάχιστον έτσι φαινόταν από τις σχετικές συναντήσεις αρμόδιων υπουργών με εκπροσώπους επιχειρηματικών και βιομηχανικών οργανώσεων. Για παράδειγμα, εντός του Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε συνεδρίαση με κυβερνητικούς αξιωματούχους υπό την προεδρία του τούρκου υπουργού Εμπορίου όπου συζητήθηκαν πιθανές συνεισφορές στην ανοικοδόμηση της Συρίας και στην οποία συμμετείχαν και ο MUSIAD και ο TUSIAD. Μάλιστα, στο τραπέζι ετέθησαν ζητήματα που αφορούσαν κατεστραμμένες υποδομές, τον τομέα της στέγασης και τις μεταφορές, που χαρακτηρίστηκαν ως οι πλέον επείγουσες προτεραιότητες.

Ωστόσο, το τοπίο πλέον τον Φεβρουάριο φαίνεται να έχει αλλάξει δραματικά με την εισαγγελική έρευνα κατά των στελεχών του TUSIAD, λίγες ημέρες μετά τη “Συνόδο Οικονομικής Συνεργασίας Τουρκίας-Συρίας” που διοργάνωσε ο MUSIAD. Σε αυτήν, ο τούρκος υπουργός Εμπορίου εμφανίστηκε σαφώς στο πλευρό της μουσουλμανικής ένωσης που πρόσκειται στον Ερντογάν. “Είμαστε βέβαιοι ότι μέσω της συνεργασίας, η Συρία θα ανοικοδομηθεί με ειρήνη και ευημερίας. Σήμερα δεν μιλάμε για το παρελθόν, κινούμαστε προς το μέλλον. Είναι καιρός να επουλώσουμε τις πληγές και να επικεντρωθούμε στην ανοικοδόμηση”, ανέφερε στη σύνοδο ο πρόεδρος του MUSIAD.